2010.01.09 Wspólne kolędowanie Grupy w sali papieskiej

Jak co roku na początku stycznia spotkaliśmy się na wspólnym kolędowaniu. Przy blasku świec spędziliśmy cały wieczór rozmawiając, śpiewając i modląc się. Oddaliśmy Bogu nasze radości i nasze smutki. Powierzyliśmy Mu naszych zmarłych. Prosiliśmy o opiekę szczególnie dla tych, którzy najbardziej tego teraz potrzebują. Niech rodzące się Dziecię niesie wszystkim miłość i pokój. My możemy głosić tę Dobrą Nowinę śpiewając kolędy.

Muzyka zawsze była i będzie nieodzownym elementem wszelkiego świętowania. Symbolizuje radość i uświetnia wszelakie uroczystości. I tak
z uroczystością Narodzenia Pańskiego łączy się śpiew specjalnych pieśni zwanych kolędami. Nazwa kolędy jako popularnej dziś pieśni związanej ze Świętami Bożego Narodzenia pochodzi od łacińskiego, „calendae”, co oznaczało w kalendarzu juliańskim pierwszy dzień miesiąca.

W ciągu swej długiej historii kolędy podlegały wielu zmianom. Wykształciły się z popularnych w XIII – wiecznej Francji pieśni tanecznych – caroles, tańczonych w kręgu. W owym czasie muzyka kościelna była bardzo poważna i nie cieszyła się uznaniem wśród ludu. Proste teksty i wesołe melodie kolęd stanowiły miłą odmianę w życiu narodu. Pierwsze ślady kolęd na ziemiach polskich można spotkać już przed XV wiekiem głównie w misteriach i dialogach, jednak najstarsze zabytki pochodzą dopiero z I połowy XV w. (Zdrow bądź, Królu anielski z 1424r. Chrystus się nam narodził sprzed 1435r. Zstałaś się rzecz wielmi dziwna 1440 r.) Ogółem znanych jest w XV wieku 9 kolęd.

Z XVI wieku pochodzi już około 100 kolęd a wśród nich tak znana wszystkim kolęda „Anioł pasterzom mówił”. Sposobność do powstawania nowych kolęd stwarzały wykształcone w XV wieku z franciszkańskich jasełek misteria bożonarodzeniowe. Melodii najwcześniejszych kolęd zachowało się niestety niewiele. Znajdują się one przede wszystkim w Kancjonale staniąteckim (1586) i tabulaturze Jana z Lublina. Do naszych czasów zachowało się znacznie więcej tekstów kolęd niż ich zapisów muzycznych. Dlaczego? Otóż bardzo często układano tekst i śpiewano go do znanych z liturgii łacińskich hymnów, lub „ podkładano” nowy tekst do znanej powszechnie melodii ludowej. Spowodowało to utratę wielu wspaniałych utworów, które do naszych czasów odeszły niestety w niepamięć.

W okresie baroku nastąpił pełny rozkwit kolęd i wyraźne już unarodowienie ich treści. Akcję przenoszono z Ziemi Świętej do Polski, pasterze zaczęli miewać polskie imiona (Bartuś, Maciek, Waluś), grali na ludowych instrumentach (dudy, piszczałki, cymbały). Większość kolęd zawierała również opisy niektórych obyczajów, jakie można było na wsi wtedy spotkać. Trudne do ustalenia było autorstwo kolęd. Jednak należałoby dla ciekawości podać, że autorami niektórych słynnych tekstów byli wybitni polscy twórcy: Franciszek Karpiński, poeta nurtu sentymentalnego w literaturze oświecenia, Teofil Lenartowicz, poeta doby romantyzmu, a nawet sam mistrz z Czarnolasu Jan Kochanowski. Forma znanych nam do dzisiaj melodii kolęd jest różnorodna. Obok uroczystych hymnów, surowych chorałów, zamaszystych polonezów, rytmicznych marszów występują rzewne kujawiaki, żywe mazury, skoczne krakowiaki i liryczne dumki.

Znamy także melodie oparte na tańcach innych narodów: francuskim menuecie, hiszpańskiej sarabandzie. W wieku XIX ksiądz Marcin Mioduszewski wydając duży zbiór kolęd wprowadził podział na pieśni do śpiewania w kościołach i do śpiewania w domu oraz przez kolędników.

Wiele melodii kolędowych wykorzystali kompozytorzy polscy XVI
i XVII wieku, jako cantus firmus wielogłosowych mszy i motetów.

Jedną z najstarszych polskich kolęd, której melodia oparta jest na oryginalnym łacińskim chorale jest kolęda „Anioł pasterzom mówił”. Tekst tej kolędy pochodzący XVI w. jest tłumaczeniem z łaciny średniowiecznego utworu Bożonarodzeniowego „Dies est laetitiae”.

Wśród nocnej ciszy

kolęda ta posiada uroczysty charakter nawiązujący do hymnu. Słowa i melodia pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku. Pierwotnie przeznaczona była do śpiewów mszalnych. Jej autorstwo nie jest znane.

Nieznacznie różniący się od wersji dzisiejszej tekst tej kolędy można znaleźć w zbiorze pastorałek pt. "Symfonie Anielskie albo Kolęda" z roku 1630. Autorem lub redaktorem tego zbioru był Jan Żabczyc. Refren natomiast jest dodatkiem znacznie późniejszym - nie pojawia się on jeszcze nawet w zbiorach Mioduszewskiego z 1838 roku.

tekst tej kolędy pochodzi z XVIII wieku, melodia zaś z XIX. Posiada charakter marszowy. Znany jest tekst 14 zwrotkowy z inną melodią zanotowany w kantyczkach karmelitańskich z XVIII wieku.

Ta kolęda po raz pierwszy pojawia się dopiero w roku 1938, w śpiewniku
pt. "Największa Kantyczka", wydanym w Tarnowie przez J.A. Gwoździowskiego. Melodia znana dzisiaj
nieznacznie różni się od tej pierwotnej.

Pierwszy zapis tekstu i melodii tej kolędy pochodzi z rękopisu datowanego na początek XVIIIw., który znajduje się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Rozpowszechniły ją XVIII-wieczne kantyczki.

Gdy się Chrystus rodzi

jedna z najstarszych kolęd. Powstała najprawdopodobniej w środowisku zawodowych poetów i muzyków w okresie wczesnego Baroku. Obok chorałowego początku pojawiają się fragmenty zawierające typowe dla tej epoki elementy taneczne.

- polska kolęda ludowa z Podhala. Pierwsze wersje tekstu powstały najprawdopodobniej w XVIII wieku. Do dziś stosowane są dwie wersje refrenu - onomatopeiczna (li li li li li li laj), jako że piosenka miała charakter kołysanki jak również słowna (śpiewajmy i grajmy mu...). Jest wiele wersji zwrotek i tylko pierwsza jest zawsze wspólna.

jest jedną z najbardziej uroczystych kolęd o pełnym powagi tekście i muzyce. O północy podczas Pasterki (tradycyjnej mszy odprawianej w Wigilię Bożego Narodzenia) kolędą tą rozpoczyna się śpiewy ku czci dzieciątka Jezusa. Kolęda ta powstała najprawdopodobniej pod koniec XVIII wieku. Autorem słów jest Franciszek Karpiński – poeta doby stanisławowskiej. Jak przekazuje tradycja, melodię zaczerpnięto z poloneza koronacyjnego królów polskich. w "Śpiewniku Kościelnym" w 1838 roku znacznie różni się od pierwotnej

Kolęda ta była znana już II połowie XVIII wieku. Jest typową kolędą ludową. Jej ludowy charakter podkreśla zarówno tekst oraz mazurkowy rytm melodii. Fryderyk Chopin wplótł do swego Scherza h – moll pełną słodyczy, kołysankową melodię polskiej kolędy „Lulajże Jezuniu”.

Dzisiaj w Betlejem

również jedna z nowych kolęd. Jej radosny, taneczny charakter podkreśla polonezowy rytm melodii.

pieśń powstała w przeddzień Wigilii 1818 r. w małej wiosce Obendorf niedaleko Salzburga. W czasie ostatniej próby przed uroczystą Pasterką w malutkim kościółku św. Mikołaja w Obendorfie zepsuły się organy. Josef Mohr- wikary kościoła św. Mikołaja, nie chcąc dopuścić, aby parafianie
w tak uroczystym dniu zostali pozbawieni muzyki w ciągu zaledwie kilku godzin napisał kilkustronicowy wiersz, a Franz Gruber, organista z sąsiedniej wioski, napisał muzykę na dwa głosy solo z akompaniamentem gitary. Nazwano ten nowy utwór „Pieśnią bożonarodzeniową”. Jej prawykonanie odbyło się w czasie Pasterki 1818 roku. Od tej pory z każdym dniem rosła popularność kolędy. Do Drezna zabrali ją wędrowni rzemieślnicy. Tam też po raz pierwszy wydrukowano słowa i nuty kolędy, którą nazwano „Stille Nacht”. Pieśń dotarła do wszystkich niemalże zakątków świata. Śpiewano ją w Stanach Zjednoczonych, dzięki misjonarzom poznały ją ludy Afryki, Indii i Ameryki Południowej. Cieszy się też ogromną popularnością w Polsce. Na polski przetłumaczył ją Władysłam Syrokomla.

Pewnej grudniowej, cichej nocy, wysoko w Alpach austriackich w wiosce Obendorf, w wigilijny wieczór 1818 roku ksiądz wikary Józef Mohr przygotowywał kazanie, które miał wygłosić w czasie Pasterki. Mimo ostrej zimy i wysokiego śniegu przyszła kobieta z wiadomością, że żona węglarza, najbiedniejszego we wsi, urodziła dziecko. Młoda mama nie czuje się dobrze i prosi księdza, bo chciałaby ochrzcić maleństwo i sama pojednać się z Bogiem. Ksiądz ujrzał wówczas scenę jakby żywcem wziętą z ewangelii. Na prostym, byle jak zbitym posłaniu leżała uśmiechnięta matka, tuląca do siebie śpiące maleństwo. Warunki niemal jak w Betlejem, a miłość w oczach wieśniaczki równie gorąca, jak miłość Maryi. Ksiądz ochrzcił niemowlę, posilił Eucharystią matkę, pobłogosławił domowników i wrócił do siebie.

Ksiądz spisał wówczas swoje wrażenia z owego zdarzenia.
Cicha noc, święta noc, pokój niesie ludziom wszem.
A u żłóbka Matka święta czuwa, sama,
uśmiechnięta nad Dzieciątka snem.

Franz Xaver Gruber, tamtejszy organista i nauczyciel śpiewu, urzeczony tekstem księdza, zaśpiewał ją w kościele. Podsłyszana później owa pieśń dotarła do Tyrolu, gdzie pewien człowiek zaczął jej uczyć dzieci i dorosłych. Bardzo szybko stała się niezwykle lubiana i śpiewana nie tylko w czasie świąt. Potem jeszcze kilkakrotnie ktoś ją usłyszał...
Było to w 1832 roku. Od tej pory "Cicha noc" ruszyła w świat.

W 1937 roku dla upamiętnienia twórców "Cichej nocy" wystawiono w Obendorfie kaplicę, gdzie w każdą Wigilię kolęda wykonywana jest w kilkunastu językach.

Kolęda pochodzi z XVIII w, autor słów nieznany. Melodia, która przetrwała do dzisiaj została skomponowana w połowie XIXw. przez Piotra Strudzińskiego.

Bóg narodzi Się
Słowa tej kolędy na język polski przetłumaczył Jacek Skubikowski,

Mizerna Cicha

Tekst tej kolędy, napisany przez Teofila Lenartowicza żyjącego w latach 1822-1893 pochodzi z pierwszej sceny "Szopki" z 1849 roku. Została zapisana jako kolęda w roku 1871 w "Zbiorze" ks. Szczepana Kellera. Najpopularniejszą obecnie melodię skomponował Jan Karol Gall.

odkryta i spisana w czasie wędrówek po Polsce przez Oskara Kolberga w Bóbrce z nad Zalewu Myczkowieckiego.

polska kolęda ułożona w Klasztorze Jezuitów w Nowym Sączu, przez O. Mateusza Jeża. Tekst powstał ok. lat '30 XX wieku. Śpiewana była na 2 głosy, do muzyki autorstwa przez J. A. Gwoździowskiego.

tekst kolędy autorstwa znanego kaznodziei- Piotra Skargi. Utwór ten ma niewątpliwie rodowód szlachecki. Jak głosi tradycja, kolęda ta powstała w XVII wieku w oparciu o poloneza tańczonego na dworze Króla Władysława IV. Znane są dzisiaj trzy wersje melodii tego utworu.